Leiderschap in complexe en onzekere omgeving? - 3 inzichten

Leiderschap in complexe en onzekere omgeving? – 3 inzichten

Bovenstaande vraag vormt de laatste jaren de kern van mijn leerreis. Wat vraagt onze complexe en onzekere omgeving van ons leiderschap? Van mijn klanten en opdrachtgevers hoor ik steeds vaker dat de oplossingen en wijze van leidinggeven die tot nu toe adequaat gewerkt hebben niet meer de gewenste resultaten op leveren.  Het is duidelijk dat we naar een ander leiderschapsprofiel moeten evolueren. Maar hoe ziet dat profiel er dan uit?  En kunnen we van een eenduidig profiel spreken? Wat is ervoor nodig om van het oude naar het nieuwe te komen?

Naast de traditionele drie-eenheid van visie, strategie en realisatie zijn eigenschappen als ‘diep luisteren’, verbinden van hoofd en hart belangrijk voor leiderschap.  Toch is mijn ervaring dat de gesprekken in de directiekamers vaak over het eerste gaan. Al gauw wordt een lineaire oplossing voor een complexe situatie gevraagd. Het taalgebruik weerklinkt vaak het ‘nieuwe’ denken. Termen als Agility en Scrum komen makkelijk over de tafel. Maar bij doorvragen lijken onderliggende oude patronen van leiderschap vaak hardnekkig. Wat vraagt het van mij als organisatiecoach om leiders en organisaties te begeleiden naar houding en gedrag dat aansluit bij datgene wat onze complexe wereld van hen vraagt?

Met deze vragen reed ik vrijdag 31 augustus naar Kapelle-op-den Bos voor een inspiratiedag voor leiders, georganiseerd door het Ontwikkelingsinstituut (www.hetontwikkelingsinstituut.be ). Het thema: ‘Leiderschap en organisatieontwikkeling in onzekere tijden’. Pascal Van Loo, Philippe Bailleur en Rudy Vandamme traden op als sprekers. Aan de hand van voorbeelden en casussen uit hun eigen praktijk schenen zij hun licht op hedendaags leiderschap en organisatieontwikkeling.

Er is al een hoop geschreven over dit onderwerp. Juist de verhalen uit de praktijk van deze organisatieontwikkelaars bleken van toegevoegde waarde.

Aan het einde van de dag reed ik naar huis met drie belangrijke inzichten:

1.      Het belang van ‘purpose’ en de interne ‘paradigmashift’ van het topmanagement.

Uit de casus van Pascal Van Loo (www.pasas.be) bij een Belgische overheidsorganisatie blijkt dat de beweging naar een wendbare organisatie begint bij de opdrachtgever, bij zijn intern proces en persoonlijke ontwikkeling. Het gaat om lef; het letterlijk durven opgeven van bestaande structuren zonder in detail te weten wat er gaat ontstaan.  Controle en beheersing loslaten en vertrouwen geven. En het ‘niet weten’ kunnen omarmen. De netwerkorganisatie die ontstaan is, organiseert zichzelf rond rollen.  Er is sprake van een sturingssyteem, maar deze ziet er anders uit dan degene die wij gewend zijn. De inzet van ‘netwerkversterkers’ bleek een gouden greep. 

2.      Leiderschap gaat over het managen van het ‘onzichtbare’.

Volgens Philippe Bailleur, auteur van het boek Trauma in organisaties (www.philippebailleur.be), schuilt de kwaliteit van de organisatie in de sociale bedrading. Otto Scharmer heeft ons al bekend gemaakt met het concept van de ‘emerging future’. Hoe we vanuit de toekomst kunnen leiden en organiseren. Geheel in lijn stelt Bailleur: “Organisaties proberen iets te maken wat er al is”! Het is er al! De taak van het leiderschap is om condities te creëren om datgene wat wil ontstaan te helpen manifesteren.  De focus van het leiderschap zit niet uitsluitend op de mechanistische data; structuur, hiërarchie, technologie, doelen en rendement maar juist systeemdata blijken het verschil te maken. Hoe gaan mensen met elkaar om? Wat is de kwaliteit van het sociale systeem?  Voor leiders zijn de volgende 3 zaken van belang volgens Bailleur:

a.      Leiderschap creëert de juiste context: “creëer de omstandigheden waarin emergentie kan ontstaan zodat het systeem zich kan ontwikkelen naar iets nieuws. Van ons leiderschap vraagt dat moed; het niet weten omarmen. En het geven van vertrouwen.”

b.       De kwaliteiten van de leider om deze context te faciliteren: Luisteren, verbinding kunnen maken, verbonden zijn met zijn lichaam (hoofd, hart en handen). 

c.       De ondersteuning die de leiders nodig hebben: een spaceholder; iemand die de leider rugdekking geeft. Die als klankbord fungeert en vertrouwen geeft.

Uiteindelijk gaan we volgens Bailleur naar gedeeld leiderschap: de kwaliteit van de bedrading van het sociale systeem zal het verschil gaan maken. Leiderschap richt zich op de kwaliteit van deze bedrading.

3.      Verandering begint bij persoonlijke ontwikkeling. Gedeeld leiderschap vraagt immers van ons allemaal de kwaliteiten die ons helpen door deze complexe wereld te navigeren.

En ons te verbinden met onze omgeving en de sociale systemen waar we ons in bevinden.  De weg van de persoonlijke ontwikkeling is de weg waar Rudy Vandamme (www.ontwikkelingsgericht.org) zich op richt. Hij stelt: “Als wij willen dat we collectief verantwoording nemen voor onze omgeving, dan zullen we binnen onszelf moeten graven om deze verandering te maken.”  Vandamme haalt diverse onderzoeken aan die de stelling bevestigen dat investering in persoonlijke ontwikkeling een goede voorspelling voor succesvolle organisaties is.  Persoonlijke ontwikkeling ziet hij als het  loskomen van onze door opvoeding en maatschappij geconditioneerde zelf, om via een zelfsturende authentieke zelf, naar een leiderschap te komen waarin vanuit eigen authenticiteit verbinding gemaakt kan worden met de ander en het grotere geheel.

Het tekent zich steeds duidelijker af wat deze complexe omgeving van ons vraagt. Leiderschap dat condities creëert voor ontwikkeling zodat ‘datgene wat al bestaat gemanifesteerd kan worden’. Het zogenaamde ‘leading from the future’ concreet vorm krijgt. Dat vraagt aandacht voor de kwaliteit van het sociale systeem, het omarmen van het ‘niet weten’ en het geven van vertrouwen.

Maar wat vooral essentieel blijkt te zijn is dat het geheel start met een paradigma shift. De verandering begint intern. Bij mij als organisatiecoach en bij degene die ik binnen organisaties begeleid. Zodat we naar een echte transformatie komen en niet terug blijven vallen in oude patronen.  Dit vraag persoonlijk leiderschap en aandacht voor persoonlijke ontwikkeling van ons allemaal.

Hoe ben jij bezig om (persoonlijk) leiderschap vorm te geven in complexe snel veranderende omgevingen?

Gwen van Valkengoed

Zomercoaching,

september 2018